Mobiliteit / Het strooizout op onze wegen

De vorst is aangebroken en de strooiwagens rukken uit. Ze verspreiden hun zoutmengsel over onze wegen en rijden daarbij nooit harder dan 70 km/h. Hun werk, dat vaak plaats vindt in het holst van de nacht, is onmisbaar om te vermijden dat een ijslaag op de weg het verkeer chaotisch of zelfs onmogelijk zou maken. Toch is hun werk in de ogen van sommige automobilisten niet altijd efficiënt. Maar de kunst van het strooien is delicaat en hangt af van allerlei factoren die samenhangen met chemie, het weer, voorspellingen, organisatie en verkeersdichtheid.

Winterplan

Zowel het Vlaamse als het Waalse Gewest hebben een winterplan om het strooien te organiseren. Omdat de vorstomstandigheden in het land her en der verschillen, wordt het grondgebied verdeeld in zones. De Vlaamse overheid heeft zijn territorium opgedeeld in 23 districten die samen 317 wegen omvatten. In Wallonië zijn er 42 districten voor 8.355 kilometer wegen. Elk van deze districten kan zijn ploegen zelfstandig aansturen in functie van de informatie die ze ontvangen van hun meetstations en van de weersvoorspellers. De bestuurders van de strooiwagens worden ondersteund door gps. Voor de winter van 2016-2017 heeft het Waals Gewest 39.000 ton zout opgeslagen, met bovendien een reserve van 50.000 ton die al is besteld.

Verschillende niveaus

De Brusselse, Vlaamse en Waalse gemeenten zijn verantwoordelijk voor de aansturing van het strooiwerk op hun wegennet. Vaak doen ze daarvoor een beroep op hun eigen personeel met bijstand van externe krachten (gespecialiseerde bedrijven of landbouwers). Privé-wegen en -parkings vallen onder de verantwoordelijkheid van hun respectieve eigenaars, net zoals het trottoir voor uw deur. Verder bestaat er een samenwerkingsprotocol om de aansturing in kritieke omstandigheden bij slecht weer te harmoniseren en te coördineren tussen Vlaanderen, Wallonië, het Groothertogdom Luxemburg en Frankrijk.

Een beetje chemie

Voor het strooiwerk worden meerdere zoutsoorten gebruikt: natriumchloride (NaCl), het agressieve calciumchloride (CaCl2) of het vrij zeldzaam toegepaste magnesiumchloride (MgCl2). In België gebruiken de openbare diensten sinds 2008 vooral natriumchloride, vaak gemengd met water. Dit NaCl is niet bepaald tafelzout. Het is minder puur en heeft een andere korrelgrootte. Ook de hygroscopie (waterabsorptie) ervan is bijzonder. Er wordt een middel toegevoegd om samenkoeken te vermijden. Bij preventief strooien, 3 uur voor het begint te vriezen, wordt het NaCl gemengd met water om pekel te creëren. Op die basis kan voor het strooien nog hard zout worden toegevoegd om een pap te bekomen die efficiënter is tegen ijzel.

De beste oplossing?

Er is geen wondermiddel. Het type behandeling hangt af van het soort vorst en van het weer. Zo is ijzel erg moeilijk te elimineren. NaCl is ook minder efficiënt wanneer het erg koud is of wanneer het niet correct wordt gedoseerd. Het vaste zout heeft ook het nadeel dat het wegwaait en zo zijn preventieve rol verliest. Daarom wordt zo vaak pekel gebruikt. Sneeuw vraagt dan weer een andere behandeling. Er moet worden gestrooid vanaf de eerste sneeuwval om ze daarna gemakkelijker te kunnen wegschrapen. Bij het sneeuwruimen daarna moet op het schrapen weer een zoutstrooibeurt volgen. Maar om dat laatste te kunnen doen, is wegverkeer nodig om zo het zout te verspreiden over de sneeuwmassa. Zo niet zal de opgehoopte sneeuw weer aanvriezen en veranderen in een schaatsbaan. Op kleine baantjes is het dus beter om niet te strooien.

Waarom werkt het niet?

Het gebeurt vaak dat we de indruk krijgen dat de strooidiensten op zich laten wachten. Dat kan omdat de omstandigheden niet overeenkomen met wat is voorspeld door de weerdiensten of de computermodellen. 1 of 2 graden meer of minder, iets meer of minder vochtigheid, wind of sneeuw in plaats van verwachte regen en het hele programma valt in duigen. Bovendien kunnen de strooiwagens niet overal tegelijk zijn. Snelwegen, autowegen en wegen die naar hospitalen en belangrijke plaatsen leiden worden eerst behandeld. Zelfs in landen die gewoon zijn aan winterse omstandigheden valt het voor dat de strooi- en sneeuwruimdiensten overrompeld of te laat zijn. De verkeerschaos als gevolg van algemene en onverwachte vorst zal de tussenkomst van de winterdiensten alleen maar vertragen. Daarenboven verliest NaCl zijn efficiëntie onder de -10 graden Celsius. Om het probleem te verduidelijken, hebben we een tabel opgemaakt met de diverse soorten problemen die ontstaan door winterse omstandigheden en hun behandeling.

Ecologisch probleem

Massale inzet van strooizout heeft ecologische gevolgen. Daarom heeft de overheid beslist om de schadelijke gevolgen van het strooien te beperken. Dat begint bij de organisatie van een weer- en verkeersplan om zinloos of overdreven strooien te vermijden. Daarnaast worden de stormbassins langsheen de snelwegen gebruikt om het zout te verdunnen door zwevende deeltjes te verwijderen en door het water te zuiveren van brandstoffen en van giftige producten alvorens het in de natuurlijke waterlopen wordt geloosd. Toch worden niet alle tonnen zout die in de winter op de wegen worden gestrooid behandeld. Een deel van het zout valt dus op de bodem en infiltreert daarna in het grondwater. Daardoor kan het gehalte aan natrium, calcium en chloor in het kraantjeswater toenemen. De gebruikte chemische bestanddelen zijn bovendien schadelijk voor planten en dieren. Bij hoge dosissen is het zout giftig. Er moet dus worden gezocht naar een goed compromis tussen de mobiliteitsbehoeften en de verkeersveiligheid enerzijds en natuurbehoud anderzijds.

Corrosie

Een ander probleem met zout is zijn corrosieve kracht. Calciumchloride is trouwens nog agressiever dan natriumchloride. Met die eigenschap valt het uiteraard het metaal aan van koetswerken, maar ook van de verkeersborden. Een ander probleem komt van de spooroverwegen. De zoutoplossing die wordt gebruikt om het wegennet te ontdooien is sterk stroomgeleidend. Door het contact met de sporen worden die in contact gebracht met elektriciteit. Het systeem gelooft daardoor dat er een trein over het spoor rijdt en sluit de slagbomen, waardoor de weg versperd is. Automobilisten die doorhebben dat de spooroverweg in panne ligt, zouden daardoor in de verleiding kunnen komen om ondanks alles de sporen over te steken… met het gevaar onder een trein te eindigen.

Oplossingen en winterbanden

Andere oplossingen worden getest, waaronder een mengeling met 2 procent suiker in Zwitserland. Ook in Noorwegen, Zweden en de Verenigde Staten wordt getest met suikertoevoeging. Andere landen gebruiken kiezel in de plaats van zout voor de wegen en de voetpaden, of zelfs zand of puzzolaankorrels (vulkanisch gesteente). Bepaalde landen kiezen ervoor om winterbanden te verplichten om het strooiwerk te kunnen beperken op kleine baantjes, of om andere middelen te kunnen gebruiken dan zout (bijvoorbeeld zand of kiezel). Deze banden geven de auto’s meer trekkracht en controle op gladde ondergrond, zodat een totaal verkeersinfarct wordt vermeden.