Ontcijferd / De Volkswagen-affaire: bedenkingen

Afgelopen maandag trok een heuse aardbeving door de auto-industrie, die nog forse naschokken veroorzaakte. Martin Winterkorn, de CEO van Volkswagen, verloor in elk geval zijn functie afgelopen woensdagavond. Maar laat ons de zaak eens in zijn context bekijken: het hele schandaal zit er al lang aan te komen en Volkswagen weet al meer dan een jaar dat het met een groot probleem zit.

Meerdere waarschuwingen

Dat de fraude aan het licht is gebracht door de NGO International Council on Clean Transportation (ICCT) en het Californische milieu-agentschap CARB, is het gevolg van een onderzoek dat begon in de zomer van 2014. Destijds al werd Volkswagen op de rooster gelegd door het EPA (Environmental Protection Agency, het Amerikaanse milieu-agentschap) over de afwijkende resultaten van allerlei metingen. De constructeur had destijds gereageerd dat de slechte resultaten het gevolg waren van abnormaal gebruik. In december 2014 roept Volkswagen toch op eigen initiatief 500.000 auto’s terug om deze uitstootproblemen aan te pakken. In mei 2015 voert het EPA nieuwe tests uit. Daaruit blijkt dat de verbeteringen aan de 2.0 TDI erg beperkt zijn en dat de door Volkswagen aangehaalde redenen daarvoor – abnormale gebruiksomstandigheden – geen afdoende verklaring vormen om de afwijkingen te verklaren. In de zomer van 2015 meldt het EPA aan de constructeur dat het geen homologatie voor zijn modellen zal toekennen voor modeljaar 2016, of toch niet zolang er geen opheldering komt over de afwijkingen op de metingen. Pas op 3 september geeft Volkswagen dan toe dat het een intelligente sturing heeft ontwikkeld die de resultaten van de emissietests vervalst. Op 18 september publiceert het EPA de resultaten van haar onderzoek.

Arrogantie

Volkswagen heeft bewust gehandeld. Dat maakt de hele zaak nog erger. Tijdens heel de duur van het Amerikaanse onderzoek heeft de constructeur gelogen om door de mazen van het net te glippen. Zijn TDI-motoren waren namelijk gewoon slecht ontwikkeld. Daarom is snel naar een noodoplossing gezocht, in dit geval een elektronische kunstgreep, om ze toch te kunnen verkopen. Op zijn zachtst een verrassend manoeuver van een constructeur die altijd zijn betrouwbaarheid en zijn eerlijkheid tegenover zijn klanten als argument naar voren heeft geschoven, bijvoorbeeld in zijn advertenties. De hele zaak geeft blijk van arrogantie en zelfs neerbuigendheid. Niet alleen tegenover de controlerende instanties, zelfs al hebben die zelf de irrealistische uitstootnormen op poten gezet, maar ook tegenover het publiek, dat nu uitlaatgassen inademt die tot 40 keer meer vervuilend zijn dan is toegelaten. Let wel, we hebben het hier dan niet over CO2, dat een broeikasgas is, maar wel over vervuilende stoffen zoals NOx, dat maakt dat zuurstof zich moeilijker kan hechten aan de bloedcellen (stikstofmonoxide), dat het longslijmvlies verzwakt, vooral dan bij kinderen, en dat bijdraagt aan de bodemverzuring omdat het in de atmosfeer wordt omgevormd tot natriumzuur. De Volkswagen-affaire of ‘Dieselgate’ is een gezondheidsschandaal en niets anders.

Twee maten en gewichten?

Dat maakt de zaak niet meer aanvaardbaar, integendeeld. Maar het brengt ons er wel toe dat we ons vragen stellen bij de deontologie van het Amerikaanse gerecht, dat blijkbaar harder optreedt tegen buitenlandse bedrijven dan tegen de eigen industrie. Zo moet General Motors ‘slechts’ 900 miljoen dollar boete betalen omdat het bewust een constructiefout heeft verzwegen die 124 mensen het leven heeft gekost en 275 mensen ernstig heeft verwond. Dan stemt het toch tot nadenken als je weet dat datzelfde gerecht van plan is om meerdere miljarden dollars te eisen van Volkswagen voor een zaak die nog geen enkel mensenleven heeft geëist – al kunnen we wel veronderstellen dat ze heel wat gezondheidsproblemen, soms zelfs met dodelijke afloop, kan veroorzaken. Zijn de Amerikanen dan harder voor anderen dan voor het ‘eigen volk’? twee maten en gewichten dus, al moeten we wel toegeven dat er een intentieverschil is tussen VW en GM, want het Amerikaanse bedrijf heeft nooit de bedoeling gehad om mensen te doden, terwijl de Duitsers wel bewust de boel bedot hebben.

Competitiedrang?

De Volkswagen-zaak moet ook worden bekeken vanuit de competitiviteit, waarvan altijd wordt gezegd dat ze gezond is omdat ze innovatie zou stimuleren. En het klopt dat daar goede gevolgen aan verbonden zijn. Behalve wanneer de competitie uit de hand loopt en alles gepermitteerd is om aan de kop te geraken. Volkswagen heeft duidelijk alles op alles gezet om de eerste podiumplaats te halen, maar is daar op glad ijs terechtgekomen en onderuit gegaan. We weten nog niet of ook andere constructeurs officieel van dezelfde praktijken worden beticht. Mercedes en BMW hebben in elk geval ontkend zich daarmee bezig te houden, terwijl ook de Franse constructeurs gretig op de situatie inspelen door te melden dat zij de eersten waren om roetfilters te monteren op hun auto’s. Of hoe een groot drama plots wordt omgeturnd tot een publicitaire buitenkans. Dat bewijst meteen dat autoconstructeurs altijd klaar staan om te profiteren van de neergang van een concurrent. De haaien verslinden elkaar.

Te groot, te snel

Ogen groter dan de maag, dat is wat Volkswagen heeft gehad. En dat is ongetwijfeld waarom het bedrijf afgelopen maandag ten val is gekomen. De constructeur wou alles ineens. VW werd met 5 miljoen verkochte auto’s in de eerste 6 maand van dit jaar de grootste autobouwer ter wereld en haalde daarmee zijn eigen doel 3 jaar eerder dan verhoopt. Maar de bazen hebben zakencijfer belangrijker geacht dan winst. In het eerste semester van dit jaar haalde Volkswagen een winstmarge van 2,7 procent, een matig resultaat dat ver achterblijft op dat van PSA (5 procent), Ford (6 procent), GM (6,7 procent) of Toyota, dat liefst 10,1 procent haalt. Kortom, Volkswagen heeft winst opgeofferd om de grootste te kunnen zijn, maar daar ben je uiteindelijk niet veel mee. Een slecht idee dus, vooral dan op de Amerikaanse markt, waar VW nooit helemaal heeft kunnen doordringen bij gebrek aan grote SUV’s. Ter compensatie van dat hiaat hebben de Duitsers een andere kaart gespeeld: die van de ‘schone’ diesels. Maar dat is dus een grove misvatting gebleken. Volkswagen wou snel groeien, maar te snel ineens. Om zo te kunnen opklimmen, heeft het kolossale offers moeten brengen en daarvoor betaalt het nu het gelag.

Duits imagoprobleem

Maar Volkswagen zit niet alleen in de soep. Heel de Duitse industrie is het slachtoffer van de zaak, omdat zij voor een groot deel van de wereld voor een soort ideaal stond. Ulf Poschardt, journalist van de krant Die Welt, schreef daarover: “De mensen van Wolfsburg stonden voor een ideaalbeeld van Duitse ingenieurskunst. Dat imago is beschadigd en tot het minimum herleid”. Maar De Duitsers komen ook dit wel te boven. Wat wie herinnert zich nog het smeergeld van de Deutsche Telekom om de Macedonische gsm-markt in handen te kunnen krijgen? Of Daimler, dat 180 miljoen dollar aan het Amerikaanse gerecht moest betalen om een onderzoek te stoppen rond beschuldigingen van corruptie? Of Siemens, dat in 2008 bijna 1 miljard euro moest ophoesten omdat het zwarte kassen had verborgen in Argentinië, Bangladesh, Irak en Venezuela? Niet veel mensen meer, helaas...